Heart failure (HF) is a clinical syndrome that is the last common stage in many cardiovascular diseases. The main causes leading to the development of HF are, among others, primary impairment of myocardial contractility, volume and / or ventricular congestion, and obstruction of the diastolic duct due to pericardial diseases. The methods of detecting heart failure include: an accurate interview with the patient, laboratory tests and echocardiography. Treatment options include non-pharmacological, pharmacological and surgical treatment. A very important aspect of cure is also physical activity and appropriate nutritional treatment.

heart failure; therapeutic treatment; elderly patients

Yamasaki, N., Kitaoka, H., Matsumura, Y., Furuno, T., Nishigana, M., & Doi, Y. (2003). Heart failure in the elderly. Internal medicine, 42(5), 383-388.

Abete, P., Testa, G., Della-Morte, D., Gargiulo, G., Galizia, G., De Santis, D., ... & Cacciatore, F. (2013). Treatment for chronic heart failure in the elderly: current practice and problems. Heart failure reviews, 18(4), 529-551.

Imazio, M., Cotroneo, A., Gaschino, G., Chinaglia, A., Gareri, P., Lacava, R., ... & Trinchero, R. (2008). Postępowanie w niewydolności serca u osób starszych. Folia banachCardiologica, 3(6-7), 309-322.

Ho, K.K., Pinsky, J.L., Kannel, W.B. et al. (1993). The epidemiology of heart failure: the Framingham Study. J Am Coll Cardiol, 28: 6A-13A.

Gębalska, J., & Omelańczuk-Więch, E. Niewydolność serca u osób starszych. Diagnostyka i leczenie. Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 11B .

Ponikowski, P. et al. (2016). Wytyczne ESC dotyczące diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca w 2016 roku. Kardiologia polska 74.10, 1037-1147.

Banach, M., Okoński, P. (2004). Niewydolność mięśnia sercowego–wytyczne postępowania farmakologicznego oraz inwazyjnego. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 7.3, 67-80.

Steward, S., MacIntyre, K., Hole, D.J. (2001). More “malignant” than cancer? 5-years survival following a first admission with heart failure. Eur. J. Heart Fail, 3, 315–322.

Kluk, M.k., Wożakowska-Kapłon, B. (2014). Niewydolność serca i migotanie przedsionków—zabójczy duet współczesnej kardiologii. Folia Cardiologica, 9.1, 67-73.

Kowalczyk, B., Czyż, R., Kaźmierska, B. (2017). Niewydolność serca-definicja, klasyfikacja, epidemiologia, objawy i leczenie= Heart failure-definition, classification, epidemiology, symptoms and treatment. Journal of Education, Health and Sport 6.11, 352-367.

Karasek, D., Kubica, A., Sinkiewicz, W., Błażejewski, J., Bujak, R. (2008). Epidemia niewydolności serca - problem zdrowotny i społeczny starzejących się społeczeństw Polski i Europy. Folia Cardiologica Excerpta, 3(5),242-248.

Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca: Wytyczne ESC dotyczące diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca w 2016 roku. Kardiologia Polska 2016; 74, 10, 1037–1147.

Szalast, A., Pudełko, S., (2014). Education and quality of life of patients with heart failure, Medycyna Rodzinna 2, 74-80.

Fater-Dębska, A., Gworys, P., Brzeziński, J., Gawor, Z. (2007). Thyrometabolic disorders and heart failure. Polish Journal of Endocrinology, 58(3), ISSN 0423–104X.

Szyguła-Jurkiewicz, B. Kowalska, M., Mościński, M. (2011). Jakość życia jako element oceny stanu zdrowia i efektywności leczenia chorych ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego. Folia Cardiologica Excerpta, 6(1), 62-71.

Hetzer, R., Weng, Y., Delmo, Walter, E. M. (2013). State of the art in pediatric heart transplantation. Eur J Cardiothorac Surg, 43, 258–267.

Strüber, M., Lange, R., Gummert, J. F. et al. (2007). Alternatives to heart transplantation. Thorac Cardiov Surg, 55, 147–167.

Stamm, C., Westphal, B., Kleine, H. D. et al. (2003). Autologous bone-marrow stem-cell transplantation for myocardial regeneration. Lancet, 361, 45–46.

Hausmann, H., Ennker, J., Topp, H.. et al. (1994). Coronary artery bypass grafting and heart transplantation in end-stage coronary artery disease: a comparison of hemodynamic improvement and ventricular function. J Card Surg, 9, 77–84.

Baldasseroni, S., Opasich, C., Gorini, M., et al. (2002). Left bundle-branch block is associated with increased 1-year sudden and total mortality rate in 5517 outpatients with congestive heart failure: A report from the Italian network on congestive heart failure. Am Heart J, 143(3), 398–405.

Dickstein, K., Cohen-Solal, A., Filippatos, G., et al. (2008). ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure 2008. Eur Heart J, 29(19), 2388–442.

https://www.heart.org/en/healthy-living/healthy-eating/eat-smart/nutrition-basics/aha-diet-and-lifestyle-recommendations?uid=1897

Mancini, M., Stamler, J. (2004). Diet for preventing cardiovascular diseases: light from Ancel Keys, distinguished cenetarian scientist. Nutr. Metab. Cardivasc. Dis. 14, 52–57.

Rimm, E.B., Willet, W.C., Hu, F.B. et al. (1998). Folate and vitamin B from diet and supplements in relation to risk of coronary heart disease. JAMA, 279,359.

Stephens, N.G., Parsona, A., Schofield, P.M., et al. (1996). Randomised controlled trial of vitamin E in patients with coronary disease: Cambridge Heart Antioxidant Study (CHAOS). Lancet, 347, 781.

Rimm, E.B., Ascherio, A., Giovannucci, I.E. et al. (1996) Vegetable, fruit and cereal fiber intake and risk of coronary heart disease among men. JAMA, 275, 447.

Wolka, Manson, J.E., Stampfer, M.J. et al. (1999) Long term intake of dietary fiber and decreased risk of coronary heart disease among women. JAMA, 281, 1998.

Charłusz-Zasiewska, M., Irzmański, R. (2012). Rehabilitacja osób starszych z niewydolnością serca. Geriatria, 6, 103-112.

Rekomendacje w zakresie realizacji kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej. Stanowisko Ekspertów Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Wydania 1, Gdańsk 2017.

Balsam, P., Szelągowska, A., Rot, P., Szmit, S. (2011). Optymalna rehabilitacja wysiłkowa w niewydolności serca. Kardiologia po Dyplomie, 10(6), 76-79.

Dubiel, M., Stompór, M., Fedyk-Łukasik, M., Grodzicki, T. (2008). Niewydolność serca — standardy postępowania w świetle rekomendacji Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego na 2008 rok. Choroby Serca i Naczyń, Kraków, 190–197.

Nessler, J., Windak, A., Oleszczyk, M., Golińska-Grzybała, K., Gackowski, A. (2015). Zasady postępowania w niewydolności serca. Lekarz rodzinny - wydanie specjalne, 5-8.

Diez-Villanueva, P., Alfonso, F. (2016). Heart failure in the elderly, J Geriatr Cardiol.

Wessler, J., MPhil, M.D., Hummel, S., Maurer, M. (2015). Dietary Interventions for Heart Failure in Older Adults: Re-emergence od the Hedonic Shift, Prog Cardiovasc.